Jak wydłużyć remisję nieswoistych chorób zapalnych jelit?

Nieswoiste choroby zapalne jelit (IBD z angielskiego Inflammatory Bowel Disease) to przewlekłe choroby o podłożu zapalnym, których nie można wyleczyć, ale stosując odpowiednie leczenie można kontrolować stan zapalny. Należą do nich:

• choroba Leśniowskiego - Crohna (CD z angielskiego Crohn's Disease), która może dotyczyć dowolnego odcinka przewodu pokarmowego np. jamy ustnej, przełyku, żołądka, dwunastnicy, jelita cienkiego, grubego i odbytnicy;
• wrzodziejące zapalenie jelita grubego (CU z łaciny Colitis ulcerosa) objawiające się tylko
  w jelicie grubym.

Nie ma jednej diety dla wszystkich osób z IBD. Należy dostosować sposób żywienia indywidualnie aby nie wzmagał objawów. Prawidłowe żywienie wpływa na skrócenie stanu zaostrzenia
i wydłużenie remisji, czyli okresu wolnego od objawów choroby.

Dieta zależy od ciężkości przebiegu choroby, osobniczej tolerancji i upodobań. Pacjent powinien się obserwować (najlepiej z pomocą dietetyka) aby zidentyfikować produkty nasilające objawy w celu ich eliminacji lub ograniczenia spożycia.

Nie ma jednego wzoru żywienia a pacjenci często spotykają się ze zdawkowymi instrukcjami od lekarza np. "proszę jeść lekko", "najlepiej nie jeść smażonych, ciężkich potraw". Ponadto zdarza się, że rady dawane przez różnych specjalistów (w tym lekarzy i dietetyków) nie pokrywają się ze sobą co potęguję dezorientację. Nic więc dziwnego, że pacjenci szukają pomocy w internecie. Niestety w sieci jest bardzo wiele informacji mówiących, że dana konkretna dieta poprawi bądź pogorszy stan zdrowia, z czego jedynie niewielki ułamek ma faktycznie udokumentowany wpływ na przebieg IBD.

Dlaczego tak ważne aby dane rekomendacje były poparte dowodami? Stosując restrykcyjną dietę eliminującą dużą grupę wartościowych odżywczo produktów narażamy się na wystąpienie niedoborów pokarmowych (które już i tak nam grożą z powodu samej choroby). W badaniach obserwacyjnych, na pacjentach z chorobą Leśniowskiego-Crohna, zauważono znacznie niższą dzienną podaż węglowodanów, jednonienasyconych kwasów tłuszczowych, błonnika, wapnia oraz witamin C, D, E, K w porównaniu z grupą kontrolną, w wyniku wykluczenia z diety nabiału, warzyw i owoców [2]. Jest to o tyle istotne, że wiele z tych składników ma działanie przeciwzapalne czyli pomagające wyciszać/hamować IBD. W okresie zaostrzenia choroby bardzo ważne jest oszczędzanie przewodu pokarmowego i wyciszanie dolegliwości (m.in. biegunek, mdłości, bólów brzucha). W tym celu wprowadza się dietę lekkostrawną z ograniczeniem błonnika, surowych warzyw i owoców, nabiału oraz produktów na które pacjent reaguje negatywnie. Bardzo ważne aby stopniowo poszerzać dietę w miarę ustępowania objawów. Pacjenci często zwlekają z wprowadzaniem nowych produktów aż w końcu decydują, że bezpieczniej będzie nie poszerzać jadłospisu w obawie przed nawrotem choroby.

Dzięki rzetelnym badaniom naukowym wiemy co zdecydowanie warto robić aby wydłużyć remisję IBD. Poniższe zalecenia posiadają wystarczające dowody aby jednoznacznie potwierdzić dane działanie, a korzyści ze stosowania przeważają nad domniemaną szkodą. Podzieliłam je na dwie grupy w zależności od siły dowodów:

Zalecenia posiadające bardzo wysokie jakościowo dowody, oparte na dobrze zaprojektowanych randomizowanych badaniach kontrolnych i/lub spójne dowody z badań obserwacyjnych. Korzyści zdecydowanie przeważają nad ryzykiem. 

• Spożywaj dużą ilość warzyw, owoców i pełnoziarnistych produktów zbożowych aby zapewnić właściwą podaż błonnika.
• Unikaj kwasów n-6 (mają działanie prozapalne), które w dużych ilościach znajdują się
  w olejach: szafranowym, kukurydzianym, margarynach oraz kwasów tłuszczowych trans (wyroby cukiernicze, fast food np. frytki, chipsy, krakersy, chrupki, herbatniki, biszkopty, wafelki, dania smażone na głębokim tłuszczu, produkty półgotowe, panierowane).
• Zaleca się suplementację witaminą D – celem jest osiągnięcie poziomu 25 (OHD) powyżej 75 nmol/L.

Jakość dowodów jest dobra ale badania randomizowane i/lub obserwacyjne mają ograniczenia. Oczekiwane korzyści przewyższają domniemaną szkodę. 

• Spożywaj produkty mleczne, codziennie - jeśli są dobrze tolerowane. Pacjenci z IBD są bardziej narażeni na występowanie osteoporozy.
• Ogranicz spożycie węglowodanów rafinowanych np. słodzonych płatków śniadaniowych, napojów słodzonych.
• Ogranicz do minimum spożycie wołowiny i baraniny, wieprzowiny, przetworzonych produktów mięsnych – np. wędlin, parówek, kiełbas, kabanosów, pasztetów.
• Babka płasznik – zalecenie spożycia co najmniej 4 g dziennie - rekomendowane tylko
  u pacjentów ze wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego. 

Powyższe zalecenia dotyczą tylko okresu remisji. W przypadku nasilenia objawów niezbędne jest wprowadzenie większych restrykcji. W miarę poprawy stanu zdrowia pacjent powinien stopniowo poszerzać dietę o nowe produkty obserwując jak na nie reaguje. W efekcie żywienie w remisji nie powinno różnić się znacznie od racjonalnego, zdrowego żywienia z uwzględnieniem powyższych zaleceń i ograniczeniem lub wykluczeniem produktów powodujących objawy. 

1. Haskey, N.; Gibson, D L. An examination of diet for the maintenance of remission in inflammatory bowel disease. Nutrients. 2017, 9 (3). 
2. Sousa Guerreiro, C.; Cravo, M.; Costa, A.R.; Miranda, A.; Tavares, L.; Moura-Santos, P.; Leitão, C.N. A comprehensive approach to evaluate nutritional status in Crohn’s patients in the era of biologic therapy: A case-control study. Am. J. Gastroenterol. 2007, 102, 2551–2556.
3. Grochowska U. Poradnik żywieniowy dla chorych na chorobę Leśniowskiego-Crohna lub wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Polskie Towarzystwo Wspierania Osób z Nieswoistymi Zapaleniami Jelit J-elita. Warszawa 2016.